Het laatste nummer van Tijdschrift voor Slavische Literatuur (nr. 94, pp. 12-18) bevat een selectie gedichten van Igor Bobyrev, wiens dichtbundel Metro en mobilisatie in mijn vertaling in het voorjaar van 2024 bij Leesmagazijn verschijnt.
***
In Donetsk wonen na de Majdan-opstand, dat is een tragedie. Deze tragedie overkwam Igor Bobyrev, die er in 1985 geboren werd. Aan de plaatselijke universiteit studeerde hij geschiedenis. Ook toen de stad in 2014 op instigatie van Rusland ingenomen werd door pro-Russische gewapende milities, bleef hij er wonen, tezamen met zijn bejaarde moeder.
Bobyrev begon te dichten op twintigjarige leeftijd, in 2005. Zijn gedichten in vrije vers doen denken aan het vroege werk van Kirill Medvedev (Alles is slecht, Biopolitiek), die hem stilistisch beïnvloed heeft. Hij publiceerde in grote Russische tijdschriften als Novyj mir еn Volga. In 2016 verscheen in Moskou, bij de Vrije Marxistische Uitgeverij en Translit, zijn bundel Iedereen weet dat tijdens de oorlog in mijn appartement een bom terecht is gekomen.
Zijn nieuwste dichtbundel, Metro en mobilisatie, schreef Bobyrev tussen maart 2021 en september 2022 in zijn thuisstad, terwijl hij zich schuilhield voor het coronavirus, de mobilisatie (eerst van DNR, daarna van de Russische Federatie) en de bommen. De opgenomen gedichten zijn intimistische miniatuurtjes over zijn leven, gedachten en herinneringen in zijn door geweld geteisterde thuisstad. Ook zijn homoseksuele avontuurtjes vormen een thema.
Bobyrev is een poète maudit, die zich tussen twee vuren bevindt. Met zijn scherpe kritiek op Poetin, die hij ‘een tiran’ noemt, wordt hij verguisd door de vertegenwoordigers van de Z-poëzie. Evengoed willen talrijke pro-Oekraïense dichters een appeltje met hem schillen. In Novaya Gazeta Europe schreef de literaire criticus Siron Broet: ‘Bobyrevs visie komt voort uit de plaats waar hij zich bevindt: de stad Donetsk, waarvan veel vreedzame inwoners zich in deze oorlog alleen voelen te staan. Hun belangrijkste eis is niet politiek, maar menselijk: “Houd op ons te vermoorden”.’
De originele, Russische dichtbundel Metro i mobilisatsija is onlangs verschenen bij LMVerlag in Berlijn, als een eigentijdse tamizdat-publicatie. Pieter Boulogne, die daarbij als redactioneel uitgever betrokken was, vertaalde hem voor Leesmagazijn in het Nederlands. De onderstaande gedichten vormen een voorproefje.
***
toen ik afgelopen zomer in petersburg zat
ben ik meermaals doorgezakt met lokale marginalen
die literaire avonden afschuimden
om dan in een plantsoen vies spul te zuipen
waarvan steevast mijn maag omkeerde
***
een jaar geleden zijn we
naar een boerengat gewandeld
in het kalinski-district
en onderweg kwamen we
een mijnschacht tegen
waarin de fascisten
[tijdens de oorlog]
lijken hebben gegooid
[trouwens
liggen die lijken daar nog
want in totaal zijn [destijds]
niet meer dan 500 mensen
geïdentificeerd
en de rest
is er blijven liggen]
toen we dus
die mijnschacht
genaderd waren
hoorde ik
iemand daar beneden rondlopen
terwijl daar niemand kon rondlopen
waarop sergej zei
dat daar een rivier liep
en dat het daarom leek
alsof daar iemand rondliep
toen we terugliepen
bedachten we
dat al die mensen
waarschijnlijk waren aangevoerd
vanuit andere plekken
omdat je je moeilijk kunt voorstellen
dat de duitsers
in een en hetzelfde stadje
75 duizend mensen
konden vermoorden
dat is onwaarschijnlijk
maar als ze uit andere steden werden aangevoerd
dan is dat wel meer realistisch
***
ik kwam van metrohalte zvezdnaja gelopen
zonder acht te slaan
op wat er rondom mij gebeurde
en toen ik thuis was gekomen
merkte ik dat mijn rugzak openstond
en dat ik een eind met openstaande rugzak [af] had gelopen
diezelfde avond kreeg ik telefoon van een jongen
die mij wilde afzuigen
en toen ik naar beneden ging
was ik vergeten om eerst schoenen aan te doen
dus stond ik daar te wachten in mijn pantoffels
terwijl het sneeuwde
toen hij een tijdje later arriveerde
(hij had daar lang rond zitten lopen
op zoek naar de juiste flat
omdat in die wijk de flats
heel erg op elkaar lijken
en je die makkelijk door elkaar kan halen)
[kortom]
toen we bezig waren te neuken
moest ik terugdenken aan dat voorval met die rugzak
dat mij op dat moment geweldig amusant leek
net alsof mijn broekrits open had gestaan
en ik zonder acht te slaan
zo rond had zitten lopen
maar toen ik die dichtritste
was de orde [min of meer] hersteld
***
de schrijver iljanen[1]
heb ik ontmoet in het toilet
hij ging net naar buiten
toen ik er binnen ging [plassen]
ik herinner me dat hij toen zei
waarom vinden belangrijke ontmoetingen
altijd plaats in het closet
daar moesten we om lachen
enkele dagen later
ging ik
naar een boekhandel
[waar zijn boek werd voorgesteld]
en terwijl ik wachtte op het begin
moest ik opnieuw naar het toilet
[en] toen ik daar aankwam
ontmoette ik daar opnieuw iljanen
ik dacht toen
wat is dat vreemd
dat wij samen plassen
alleen u wat eerder
en ik wat later
wat grappig is dat
***
heel lang hebben ze vandaag zitten bombarderen
heel lang heb ik geprobeerd te schrijven
iets te doen
ik keek een film
die ik vaak moest onderbreken
om naar het toilet gaan
om te schuilen
mama ging liggen op de grond
mijn kat vasja moest ik voortdurend terughalen van bij het raam
***
water en bombardementen
twee dingen
die in mijn leven
zijn gebleven
al zijn bombardementen
frequenter
terwijl stromend water
heel zeldzaam is
***
nog wat over de oorlog
een paar dagen geleden
werd water uitgedeeld
in flessen
ook onze buurvrouw ging
flessen halen
toen ze daar aankwam
bleek daar
al tachtig man te staan
allemaal stonden ze
op die flessen te wachten
en die vrouw dacht
dat wachten geen zin had
want dan zou ze
een hele dag staan wachten
en uiteindelijk toch niets krijgen
dus is ze terug naar huis gegaan
***
kun je dan zo lang niet werken
kun je dan zo lang binnen blijven
zelfs als er een jaar voorbijgaat
en wat als je ergens heen moet om een boodschap
[of [gewoon] om wat te eten]
kun je dan naar buiten
maar als je naar buiten gaat
kun je [daarna] dan weer naar binnen
terug naar huis
zeggen alles is oké
alles is rustig
voortaan kun je naar buiten gaan
wees maar niet bang rustig
alles is voorbij
voortaan kun je naar buiten
je zaakjes gaan regelen
waarheen je maar moet
kun je dat dan zeggen
en als dat zo is
wanneer dan
dat woord wanneer
krijgt een mystieke betekenis
want wij zitten hier opgesloten
als groente
als huisdieren
als wezels
al zijn wezels wellicht geen huisdieren
ik heb een kat
waarmee ik thuiszit
en nergens heenga
een paar keer is mijn kat
van mij weggelopen
en dan weer thuisgekomen
hij zat bij de deur
te wachten
om weer binnen te mogen
een paar keer
sprong hij op
tegen mijn raam
(op de begane grond
kun je altijd
[tegen mijn raam]
opspringen)
mijn kat zat daar
te wachten
tot ik het raam opendeed
en hem binnenliet
toen hij bij het raam zat
kwam er telkens een poes aan
dan sprong hij op en krijste
echt geweldig luid krijste hij
(zoals katten krijsen)
dus mijn kat vasja en ik
wij zitten samen
wij kijken films
soms spelen we [met elkaar]
meestal slaapt vasja bij mama
hij ligt tegen haar zij
of ergens op bed
en strekt zich dwars uit
dan wordt hij heel lang
al is vasja een kleine kat
als ik hem in de armen neem
al zeg je niet in de armen
maar eerder op de schoot
als vasja dus bij mij
op de schoot komt
en begint te spinnen
dan is ie heel klein
en als ie neerzit
en mij aankijkt
is ie ook klein
maar op bed wordt hij [altijd] heel groot
hoe komt dat
al komt dat niet door de kat
maar door de opsluiting eenzaamheid
al kan ook de kat eenzaam zijn
al komt het niet door de kat
maar door de opsluiting
en [door] de onmogelijkheid
om gewoon ergens heen te gaan
of naar buiten te gaan
[wat kan ik nog zeggen
zeggen en doen
zijn verschillende dingen
al staan in mijn geval
daden gelijk aan woorden
en heb ik soms de indruk
woorden tekort te komen
woorden die ik niet heb
maar die ergens bestaan
die ergens branden
zitten te wachten
tot ik ze aansteek]
***
gisterenavond keek ik een film
toen ik hoorde dat ze ons bombardeerden
toen ik de gang inliep
bombardeerden ze ons nog meer
ik dacht waarom is mama
haar kamer nog niet uitgekomen
en toen ik de zoveelste explosie hoorde
klopte ik op mama’s deur
[toen] bleek dat zij sliep
en de explosie niet had gehoord
natuurlijk heb ik toen op haar gescholden
want ik was me zorgen beginnen te maken
[daarna is ze opnieuw gaan slapen]
Vertaling Pieter Boulogne
[1] Aleksandr Iljanem (1958) is een experimentele dichter en prozaïst uit Sint-Petersburg. Voor zijn roman Vanity Boutique werd hem in 2007 de Andrej Bely-prijs toegekend. Hij is een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Russische queer-literatuur.
Van Poesjkin tot Poetin en snel terug 