Op vraag van de Stichting Lezen vertaalde ik voor het schoolproject O mundo, een kleine wereldbibliotheek, dat de mooiste prentenboeken uit de hele wereld wil binnen brengen in multiculturele klassen, het ietwat stoffige, maar bij momenten hilarische Beroepen-ABC van Nobelprijswinnaar Joseph Brodsky uit het Russisch. De vertaling (zowel letterlijk als vrij) dient samen met het door Igor Olejnikov geïllustreerde prentenboek om mee aan de slag te gaan in het lager onderwijs. Ben je zelf lagere schoolleerkracht? Op de webpagina van O mundo over dit boek kan je een heleboel originele en concrete lestips vinden.
Voorwoord van de vertaler
Het Russisch is een taal die gesproken wordt door de inwoners van Rusland, waar heel veel volkeren wonen, en door de Russen, die soms in Rusland wonen en soms erbuiten. De Russische taal wordt niet alleen gesproken, maar ook geschreven.
De letters waarin het Russisch geschreven wordt, zijn heel erg mooi. Ze zien er soms een beetje anders uit dan de letters waarin het Nederlands geschreven wordt (of het Engels, of het Frans, …). De Russen hebben ook iets meer letters dan de Vlamingen of de Nederlanders: ze hebben er meer dan dertig, tegenover zesentwintig.
Als je ze uitspreekt, klinken veel Russische letters ook anders. Zo is er een letter die je uitspreekt als ‘sj’, zoals in ‘sjaal’. Een andere Russische letter spreek je uit als ‘ja’, wat ook een woord is in het Russisch: ‘ja’ betekent ‘ik’. De klank of klanken van iedere letter van het Russische alfabet kan je ook weergeven met een of meerdere letters van ons alfabet.
In dit boekje kan je kennismaken met de letters van dat Russische alfabet. Je krijgt telkens een nieuwe tekening met een nieuwe Russische letter en een nieuw Russisch woord, dat met diezelfde letter begint en een beroep betekent. Kunnen jullie de betekenis raden aan de hand van de tekening uit het bijhorende prentenboek en het vertaalde gedichtje? Laat jullie helpen door jullie klasgenootjes die Russisch kennen om het Russische beroep juist uit te spreken.
Met dit boek leren jullie dus heel wat Russische beroepen. Zo kunnen jullie een beetje meepraten wanneer Russen of Russischtaligen het over werk hebben (ook al spreken ze minstens even graag over andere dingen).
Voor wie Russisch kent: op iedere tekening kan je voorwerpen vinden die in het Russisch met dezelfde letter beginnen als het beroep waarover gesproken wordt. Een aantal van deze woorden is opgenomen in de lijst achteraan in het prentenboek. Misschien kan je enkele van deze woorden aanleren aan je klasgenoten?
A
(spreek uit: a)
Тётя занята овсом,
и пшеницею, и льном.
Тётя помнит обо всём.
Эта тётя – АГРОНОМ.
[Tante houdt zich bezig met haver,
en met tarwe, en met vlas.
Tante denkt aan alles.
Tante is AGRONOM (agronoom).]
Onze tante draagt geen das,
Onze tante is niet dom,
ze weet alles van haver en vlas,
ze werkt als AGRONOM.
(Agronóm is Russisch voor ‘landbouwdeskundige’. Dat is iemand die heel veel weet over landbouw.)
Б
(spreek uit: b)
Гонит месяц облака,
тучек пелерину,
чтоб увидеть двойника:
тётю БАЛЕРИНУ.
[De maan verdrijft de wolken,
een schoudermantel van wolkjes,
om haar dubbelganger te zien:
tante BALLERINA.]
De maan beveelt als een tsarina
de wolkjes elders te kamperen
om haar evenbeeld te adoreren:
een slanke BALERINA.
(Een balerína is natuurlijk gewoon een ballerina.)
В
(spreek uit: v)
Если утром у нас
голова горяча
или дёргает глаз –
вызываем ВРАЧА.
[Hebben wij ’s morgens
een gloeiend heet hoofd
of een oog dat trekt,
dan roepen we de VRATSJ.]
Zeggen we ‘auw!’,
‘hatsjie!’ en ‘hatsjoe!’,
dan moeten we gauw
naar de VRATSJ toe.
(Vratsj is Russisch voor ‘dokter’.)
Г
(spreekt uit als een harde g, als in garçon)
Ходит дядя за рудою
путь у дяди долог-долог.
Этот дядя с бородою
называется ГЕОЛОГ.
[Oоm zoekt naar ertsen
De weg van oom is zeer lang.
Die oom met zijn baard
wordt GEOLOG genoemd.]
Ertsen zijn wat waard,
ons oompje zoekt ze vrolijk.
Dat oompje met zijn baard
werkt als GEOLOG.
(Geolog spreek je uit als ‘geólek’. Dat is Russisch voor ‘geoloog’: iemand die de bovenste laag van de aarde onderzoekt.)
Д
(spreek uit: d)
Подворотни и углы
усмехаясь веско,
ДВОРНИК с помощью метлы
доведёт до блеска.
[Gewichtig grijnzend
doet de DVORNIK
met zijn bezem
gangen en hoeken schitteren.]
Straten kunnen stinken.
Dan krijgen ze tik na tik
van de bezem van de DVORNIK,
zodat ze weer gaan blinken.
(Dvórnik is Russisch voor ‘straatveger’)
Е
(spreek uit: jee, als in jeetje)
Жадность букв ужасна, дети!
Я проехал страны все,
но на свете, ах на свете
нет профессии на E.
[Letters zijn inhalig, kinderen!
Alle landen ben ik doorgereisd,
maar op aard, ach, op aard,
begint niet één beroep met ‘JEE’.]
Kindertjes, roep ach en wee!
Ik doorkruiste land en zee,
maar deze letter werkt niet mee:
niet één beroep begint met ‘JEE’.
Ж
(spreek uit: zj, als in journaal)
Друг заполненных вагонов,
враг пустопарожних,
проживает на перронах
ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНИК.
[De vriend van propvolle wagons,
de vijand van leeglopers,
hij slijt zijn leven op perrons:
de ZJELEZNODOROZJNIK.]
Leeglopers zien hem als een flik.
Hij is de vriend van volle wagons
en slijt zijn leven op perrons:
de ZJELEZNODOROZJNIK.
(Zjeleznodorózjnik is Russisch voor ‘spoorman’ of ‘spoorwegarbeider’.)
З
(spreek uit: z)
Кто проводит в клетке век
ночью и при свете,
но не зверь, а человек, –
тот ЗООЛОГ, дети.
[Wie is een eeuw lang in een kooi
’s nachts en overdag,
is geen dier, maar mens?
Dat is een ZOÖLOG, kinderen.]
Wie leeft er in een kooi,
loopt alsmaar over hooi,
en is toch geen wild dier?
Over de ZOÖLOG gaat het hier!
(Zoölog spreek je ongeveer uit als zaölek. Het is Russisch voor ‘zoöloog’ of ‘dierkundige’. Dat is iemand die heel veel weet over dieren.)
И
(spreek uit: i)
В пять минут сломать часы
может мой приятель.
Он хитрее лисы
он ИЗОБРЕТАТЕЛЬ.
[Op 5 minuten maakt dit vriendje
een uurwerk stuk.
Hij is sluwer dan een vos.
Hij is IZOBRETATELJ.]
Mijn vriend is o zo leep:
hij helpt uurwerkgeratel
in twee tellen om zeep.
Hij is IZOBRETATELJ.
(Izobretátelj is een moeilijk Russisch woord, dat ‘uitvinder’ betekent.)
К
(spreek uit: k)
И комбайн, и коня,
и блоху под конец
подкуёт, без огня,
не живущий, КУЗНЕЦ.
[Hij beslaat, zonder vuur,
zowel maaidorser als paard
en uiteindelijk ook een vlo,
de vermoeide KOEZNETS.]
Hij beslaat onze merrie,
repareert fondusets,
Zijn hamer maakt herrie.
Bekaf is de KOEZNETS.
(Koeznets is Russisch voor ‘smid’)
Л
(spreek uit: l)
Натянув плотней перчатку,
вас без проволочек
из России на Камчатку
доставляет ЛËТЧИК.
[Met strakke handschoen,
brengt de LJOTTSJIK je
zonder tijd te verliezen
van Rusland naar Kamtsjatka.]
In het Oosten van Rusland
raak je in één ogenblik
dankzij de vaste hand
van de stoere LJOTTSJIK!
(Ljottsjik is Russisch voor ‘piloot’.)
М
(spreek uit: m)
Волны ходят по тельняшке,
дым от папиросы,
якоря блестят на пряжке.
Кто идёт? МАТРОСЫ.
[Hun blouses golven,
hun sigaretten walmen,
ankers schitteren op hun riem.
Wie loopt daar? MATROSY.]
Hun blouses zijn niet roze,
ankertjes vinden ze leuk,
in hun mond hangt een peuk.
Wie zijn het? MATROSY.
(Matros betekent natuurlijk ‘matroos’. Matrosy is meervoud.)
Н
(spreek uit: n)
Мама входит в детский сад.
Щёчки разрумяня,
ей навстречу сто ребят.
Эта мама – НЯНЯ.
[Mama komt de kribbe binnen.
Honderd blozende kinderen
lopen naar haar toe.
Die mama is hun NJANJA.]
Als ze de kribbe binnenkomt
bestormen, blozend, terstond
dozijnen peuters dit mamaatje:
daar is hun NJANJAATJE!
(Njánja is Russisch voor ‘kinderoppas’ of ‘kindermeisje’.)
O
(spreek uit: o)
Где живут стада оленьи,
там и он живёт,
незнакомый с ленью
наш ОЛЕНОВОД.
[Waar hertenroedels leven,
daar leeft ook hij.
Luiheid kent hij niet,
onze OLENOVOD.]
Hij gaat nooit naar concerten,
het is nu eenmaal zijn lot
te leven bij de herten:
hij is OLENOVOD.
(Olenovód betekent ‘hertenfokker’. Dat is iemand die herten kweekt.)
П
(spreek uit: p)
Чтобы чай с молоком
пить в домах добротных,
кто стучит молотком,
словно дятел? ПЛОТНИК.
[Wie klopt als een specht,
om in stevige huizen
thee met melk te drinken,
met zijn hamer? De PLOTNIK.]
Wie bouwt met zijn hamer
stevige kamer na kamer
als een specht, tik-tik-tik?
Dat is onze PLOTNIK.
(Plótnik is Russisch voor ‘timmerman’)
Р
(spreek uit: r)
Тянут воблу и угрей,
вопреки стихии,
из бушуюших морей
РЫБАКИ лихие.
[Tegen de natuurkracht in
worden uit kolkende zeeën
karpers en palingen gehaald
door de dappere RYBAKI.]
Karpers, alen en garnalen
uit woeste zeeën halen
is ook bij storm zijn vak.
Dapper is de RYBAK.
(Rybák is Russisch voor ‘visser’.)
С
(spreek uit: s)
Чтоб луной заблистал
на столе самовар,
выплавляет металл
из печей СТАЛЕВАР.
[De STALEVAR smelt
in een oven metaal uit,
zodat op tafel een samowar
als een maan kan schitteren.]
Een schitterende samowar
is wat hij je kan beloven.
Hij smelt metaal in een oven
want hij is STALEVAR.
(Stalevár is Russisch voor ‘staalgieter’ of ‘staalarbeider’. Een samowar is een Russische theemachine.)
T
(spreek uit: t)
Сонных глаз поутру
под подушку не прячь.
Возвещает зарю
вставший с солнцем ТРУБАЧ.
[Verstop je slaperige ogen
’s morgens niet onder je kussen.
Samen met de zon opgestaan
begroet de TROEBATSJ de dag.]
Voor wie houdt van zijn bedje
is de TROEBATSJ geen pretje.
Samen met de zon opgestaan,
roept hij het ochtendgloren aan.
(Troebátsj is Russisch voor ‘hoornblazer’ of ‘trompettist’.)
У
(spreek uit: oe, als in hoed)
Электричество, газ –
ежедневным трудом
все удобства для вас
создаёт УПРАВДОМ.
[Je hebt elektriciteit, gas,
en alle nutsvoorzieningen
dankzij de dagelijkse zorgen
van de OEPRAVDOM.]
Wie zorgt zonder gegrom
voor je elektriciteit en gas,
en doet zelfs bijna je was?
Dat is de OEPRAVDOM.
(Oepravdóm is Russisch voor ‘huismeester’ of ‘huisbeheerder’.)
Ф
(spreek uit: f)
К разрешению загадки
самой главной близок
начинает с физзарядки
утро каждый ФИЗИК.
[Broedend op een oplossing
voor een belangrijk vraagstuk
doet iedere FYSIK
dagelijks ochtendgymnastiek.]
Hij vindt met een beetje geluk
tijdens zijn ochtendgymnastiek
het antwoord op een vraagstuk.
Ik heb het over de FYSIK.
(Fysik is Russisch voor ‘fysicus’ of ‘natuurkundige’)
Х
(spreek uit: ch, als in chiro)
Кто, приблизившись к кусту,
в землю ткнув треножник,
водит кистью по холсту?
Кто это? Художник.
[Wie gaat bij een struik staan,
steekt een driepikkel in de grond,
en haalt een borstel over een doek?
Wie dan? De CHOEDOZJNIK.]
Wie gaat met een arendsblik
met een ezel bij een struik staan,
laat zijn borstel heen en weer gaan?
Dat is de CHOEDOZJNIK.
(Choedózjnik is Russisch voor ‘kunstschilder’.)
Ц
(spreek uit: ts, als in tsaar)
Кто, смеясь и хохоча,
лезет в пасть к зверюге?
Мы глядим на ЦИРКАЧА
и дрожим в испуге.
[Wie kruipt er lachend
in de muil van een wild dier?
Wij aanschouwen de TSIRKATSJ
en rillen van angst].
De TSIRKATSJ bekijken wij
meer dan een beetje bedeesd,
want hij kruipt vrolijk en blij
in de muil van een wild beest.
(Tsirkatsj is Russisch voor ‘circusartiest’.)
Ч
[spreek uit: tsj]
Охраняет наш покой,
слыша ветра грозный вой,
над далёкою рекой
верный ЧАСОВОЙ.
[Luisterend naar het gehuil
van de wind boven de rivier
zorgt hij voor onze rust,
de trouwe TSJASOVOJ.]
Hij aanhoort het woeste geloei
van de wind boven de rivier
en nooit vertrekt hij een spier.
Op wacht staat de TSJASOVOJ.
(Tsjasovój is Russisch voor ‘schildwacht’.)
Ш
(spreek uit: sj, zoals in sjaal)
Кто, вступая с птицей в спор,
мчит во тьму во весь опор?
Кто глядит на светофор
с восхищением? ШОФËР.
[Wie rivaliseert met de vogels
en raast ’s nachts in volle vaart?
Wie bekijkt een verkeerslicht
met hartstocht? De SJOFJOR].
Door de nacht raast deze agressor
alsof hij met vogels wil rivaliseren,
maar evengoed kan de SJOFJOR
een knalrood stoplicht vereren.
(Sjofjór is Russisch voor ‘chauffeur’ of ‘bestuurder‘.)
Щ
(spreek uit: sjtsj, zoals in fresh cheese)
Нету должностей на Щ.
Весь вспотеешь, их ища.
[Je zoekt je in het zweet:
er is geen job met ‘SJTSJ’.]
Met ‘SJTSJ’ vind ik niks,
zelfs niet kwaadschiks.
Ы
(Deze klank bestaat niet in het Nederlands, maar lijkt een beetje op een ‘i’.)
К сожалению, увы,
нет профессий и на Ы.
[Hemellief, spijtig genoeg
is er geen beroep met ‘Y’.]
Met deze letter, vrienden,
is ook geen job te vinden.
Э
(spreek uit: e)
Свет погас, не видно пальцев.
Можно кошку съесть живьём,
наглотаться спиц от пяльцев…
Мы ЭЛЕКТРИКА зовём.
[Het licht is uitgegaan, stikdonder.
De kans bestaat dat je je kat opeet
of je naaigerei opvreet…
We roepen de ELEKTRIK.]
Zonder licht hebben we schrik
om per ongeluk naaigerei te eten,
of om de kat levend op te vreten…
Daarom bestaat de ELEKTRIK.
(Het Russische woord eléktrik betekent ‘elektricien’ of ‘elektrotechnicus’.)
Ю
(spreek uit: joe)
У меня сокровищ груды:
и брильянты, и сапфир.
Серебро от изумруда
отличает ЮВЕЛИР.
[Ik heb bergen schatten:
diamanten en saffieren.
Wat zilver is of smaragd
dat ziet de JOEVELIR.]
Wat een praal en pracht:
diamant, robijn en saffier.
Dit is zilver, dat is smaragd,
zo weet de JOEVELIR.
(Een Russische joevelír is, zoals je al kon raden, een juwelier.)
Я
(spreek uit: ja)
Эту азбуку, друзья,
сочинил вам нынче Я.
[Vrienden, dit ABC
schreef JA voor jullie.]
Dit ABC is klaar, hoera!
Wie schreef het? JA!
(De Russische letter ja betekent op zichzelf ‘ik’.)
When I was approached to translate the so-called ABC of Professions (Rabochaya Azbuka) by Joseph Brodsky for the Flemish non profit organization “Stichting Lezen” from Russian into Dutch, I did not hesitate to accept the assignment – although the job was badly paid. My motivation was twofold.
Van Poesjkin tot Poetin en snel terug 