Van Poesjkin tot Poetin en snel terug

Onderstaande tekst is verschenen in het themanummer Ecce homo ludens van het tijdschrift van de Leuvense alumni Letteren Uit het Erasmushuis (2015, jaargang 5, pp. 98-101). Een Nederlandse vertaling van de integrale bundel Ten oorlog tegen het stadhuis (werktitel) zou in 2015 nog moeten verschijnen bij Leesmagazijn. 

Deze kwajongensachtige versregels, waarin een luguber spel wordt aangekondigd, werden geschreven door de Moskoviet Kirill Medvedev (1975). Het Chimkibos, dat vermeld wordt in de titel, is een eeuwenoud woud ten noorden van Moskou. In de zomer van 2010 heeft Medvedev samen met andere Russische activisten proberen te verhinderen dat het traject van de nieuwe autosnelweg tussen Moskou en Sint-Petersburg door dit bos zou lopen. Het gevolg daarvan was dat een aantal activisten ontvoerd, gearresteerd en vervolgd werd. Er zijn gevallen bekend waarbij skinheads ingehuurd werden om de activisten een lesje te leren.[1] Medvedev lijkt in dit gedicht de rollen van slachtoffer en dader om te draaien. Zijn de eerste drie mannen boskappers en is de vierde een activist, die het recht in eigen handen neemt om de boskap tegen te gaan? De verteller, die bij Medvedev in de regel autobiografisch gekleurd is, weet precies wat de eerste drie mannen boven het hoofd hangt. Heeft hij met ‘de vierde’ een samenzweerderige relatie, of valt hij ermee samen? Is het niet de dichter zelf, de bedenker van dit gedicht, die het spel in kwestie bedacht heeft?

De omslag van de bundel Pochod na merijoe (Ten oorlog tegen het stadhuis), waarmee Kirill Medvedev in 2014 de Andrej Bely-prijs in de categorie poëzie wegkaapte. De foto, die ook de dichter zelf toont (een van de berenmutsen), werd genomen in 2009 tijdens een demonstratie ter nagedachtenis van de door neonazi’s vermoorde advocaat Markelov en journaliste Baboerova.

Behalve dichter is Kirill Medvedev socialistische activist, essayist, uitgever en vertaler van onder meer Charles Bukowski, Pier Paolo Pasolini en hedendaagse marxistische theoretici. Na zijn doorbraak als dichter in 2002, nam hij stapsgewijs afstand van de Russische literaire wereld, om na een zelf opgelegd moratorium van vijf jaar in 2011 een comeback te maken onder zijn eigen voorwaarden.[2] Zijn gedichten publiceert hij voortaan zelf, ofwel op het internet, ofwel in uitgaven van zijn eigen Vrije Marxistische Uitgeverij. Van zijn auteursrechten heeft hij afstand gedaan, waardoor in het buitenland in principe enkel piraatedities van zijn werk kunnen verschijnen. De comeback van Medvedev gaat gepaard met een keuze voor links politiek engagement, wat in een Russische context behoorlijk uitzonderlijk is. De redenen voor die keuze licht Medvedev toe in lange, tot de verbeelding sprekende essays als ‘Mijn fascisme’ en ‘De literatuur zal worden doorgelicht’. Cruciaal daarin staan twee inzichten. Ten eerste dat dichters evenmin als anderen vrij kunnen zijn van politiek, ook niet als ze dat zelf willen of daar prat op gaan. Ten tweede dat de Russische intelligentsia als reactie op het Sovjetverleden een emotioneel begrijpelijke, maar een te scherpe, zelfs zelfdestructieve breuk met het marxisme heeft gemaakt. Samen met een ruime selectie van gedichten geschreven tussen 2000 en 2012, zijn deze essays opgenomen in de in 2014 bij Leesmagazijn verschenen bundel Alles is slecht.[3]

Het gedicht ‘HET VIERTAL [HET CHIMKI-BOS]’ is afkomstig uit de pas in 2014 verschenen, voorlopig nog onvertaalde bundel Pochod na merijoe (Ten oorlog tegen het stadhuis). In die bundel trekt de dichter de kaart van de zwarte humor, de fantasmagorie en het burleske. De lyrische ‘ik’, die in vorige bundels aan de zijlijn toekeek op het Russische maffiakapitalisme en het bijbehorende consumentisme, ontpopt zich nu tot een actieve geweldenaar. Het lijkt erop dat het universum van de schrijver grimmiger wordt naarmate Poetin bij zijn onderdanen de duimschroeven aandraait. Met een knipoog naar de Franse avant-gardist Antonin Artaud beschrijft de Russische criticus Aleksandr Skidan de nieuwe poëtica van Medvedev als ‘een theater van de wreedheid’: ‘een voor iedereen toegankelijk, democratisch straattheater, een blamage aan het adres van de sceptici die niet geloven in de haalbaarheid van het project van de zelfkritische, reflexieve en tegelijkertijd populaire linkse cultuur’.[4] Een andere criticus, Nikita Soengatov, heeft het over ‘een politieke, dialectische houding die toelaat om de speelruimte tussen kritiek en ideologie, politiek en utopie te ontdekken’.[5]

In de herfst van 2014 werd Kirill Medvedev voor Pochod na merijoe (Ten oorlog tegen het stadhuis) in eigen land bekroond met de prestigieuze Andrej Bely-prijs in de categorie poëzie. Dat is de oudste van de overheid onafhankelijke literatuurprijs – nog steeds bestaat het prijzengeld uit een appel, een roebel en een fles wodka. Het is veelzeggend dat deze prijs, die ontstond in een tijdperk toen Russische dichters moesten strijden voor het recht om niet met politiek bezig te zijn, nu naar een politiek geëngageerd dichter gaat. Klaarblijkelijk oordeelde de jury dat de Russische literatuur een kwarteeuw na de implosie van de Sovjetunie opnieuw behoefte heeft aan politisering in plaats van privatisering. Op die manier wordt aangeknoopt bij de aloude Russische traditie, die zegt dat in Rusland ‘een dichter meer is dan een dichter’,[6] en literatuur méér dan een spelletje.

[1] Koens, Olaf. ‘De schrik van het Kremlin.’ One/11. http://www.one11.nl/held/38/Evgenia%20Tsjikirova/ Geraadpleegd op 30/12/2015.

[2] Boulogne, Pieter & Keizer, Frank. ‘De weigering van de dichter. Kirill Medvedev: Alles is slecht.’ In: De Leeswolf. 2014. Nr. 2. pp. 104-107.

[3] Medvedev, Kirill. Alles is slecht. Leesmagazijn. Vertaling uit het Russisch door Pieter Boulogne. z.p., Leesmagazijn, 2014.

[4] Medvedev, Kirill. Pochod na merijoe. Moskva, Svobodnoje marksistskoje izdatelstvo/Translit, 2014. p. 50.

[5] Soengatov, Nikita. ‘Vernoet’sja k politike: rezoel’taty premii Andreja Belogo 2014’. http://syg.ma/@sungatov/viernutsia-k-politikie-riezultaty-priemii-andrieia-bielogho-2014. Geraadpleegd op 30/12/2014.

[6] Bekend citaat, afkomstig uit het gedicht ‘Bratskaja GES’ (1965) van de Russische dichter Jevgeni Jevtoesjenko.