Van Poesjkin tot Poetin en snel terug

Het zesde deel van het Verzameld werk van Karel van het Reve bevat naast ongebundeld werk van de jaren 1985-1994 de heterogene essaybundels ‘De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen’, ‘Zie ook onder Mozes’, ‘De ondergang van het morgenland’ en ‘Waarom Russisch leren?’. Voor wie de eerste vijf delen al gelezen had, biedt het weinig verrassingen – wat niet negatief bedoeld is. Van het Reve’s meningen en stokpaardjes zijn grotendeels dezelfde gebleven. In zijn gekende sprankelende stijl ontmaskert hij een nieuwe resem opinions chic, bewondert hij de Russische literatuur en deelt hij pijnlijke sneren uit aan de volgelingen van Jezus, Marx en Freud.

Een geniale ontmaskering, waarover De Wever eens een stukje zou moeten schrijven, is bijvoorbeeld de vaststelling dat altruïstisch gedrag moreel hoogstaand bevonden wordt wanneer het een individu betreft, maar op algemene afkeuring kan rekenen wanneer het gesteld wordt namens een groep.

Nogal wat stof heeft Van het Reve doen opwaaien met het godslasterende essay ‘De slechtheid van het opperwezen’, waarin hij de onverzoenbaarheid van de Almachtigheid en de Goedheid van de god der christenen bewijst. De argumentatie overtuigt, maar is slechts op één punt origineel: hij merkt terecht op dat een mens die zich net als God zou laten welgevallen om in zijn gezicht geprezen te worden om zijn onmetelijke Groots- en Goedheid, door iedereen voor een grote schoft zou worden gehouden. Wel zondigt Van het Reve in dit essay tegen zijn eigen principe dat je bij het polemiseren met je tegenstanders hun argumenten eerder moet aansterken dan afzwakken: het godsbeeld dat hij bestrijdt is in hoge mate karikaturaal – het is namelijk dat van het Vaticaan.

Dit boek is vooral interessant omdat Van het Reve erin getuigt over de teloorgang van het Sovjetregime, dat al hij al sinds een halve eeuw gadesloeg. Eerst als tienjarig communistje, daarna als één van zijn fervendste tegenstanders. Dat debacle had zelfs hij niet zien aankomen, hoewel hij als één van de eersten doorhad dat er sinds Brezjnev in Rusland amper nog overtuigde communisten te vinden waren. Erop toekijkend wrijft hij zich, vreemd genoeg, niet triomfantelijk in de handen. Ten eerste omdat hij geen gelijk hoeft te krijgen om het te hebben: ook wanneer het Sovjetregime onwankelbaar zou voortbestaan, zou hij het verfoeilijk vinden en de bestrijding ervan noodzakelijk. Ten tweede omdat hij niet goed weet wat van Gorbi’s perestrojka te denken. Hij wijst op tal van contradicties, zoals dat McDonalds in Rusland wordt toegelaten, terwijl de aankoop van een aardbei met het oogmerk om die aardbei met winst te verkopen strafrechtelijk vervolgdbaar blijft.

Hoewel de pagina’s die dit boek uitmaken door Van het Reve op pensioengerechtigde leeftijd geschreven zijn, heb je niet de indruk dat zijn gedachten inboeten aan frisheid. Behalve misschien wanneer hij zich in 1988 afvraagt waarom Nederland geen nationalistische partij heeft zoals het Front National van Le Pen in Frankrijk. Teleurstellend genoeg beantwoordt hij deze vraag geheel clichématig, met de volksaard: het chauvinisme van de Fransen zou de Nederlanders vreemd zijn. Benieuwd wat Van het Reve dan gedacht zou hebben van het fenomeen Wilders.

Tot slot een eigenwijze gedachte: het is spijtig dat Van het Reve’s literaire vertalingen door Van Oorschot niet zijn opgenomen in dit Verzameld werk. Op de keper beschouwd vormen die toch een integraal deel van zijn literair nalatenschap, dat bovendien bekroond is. Dit is kenmerkend: de vertaler is de neger van de literatuur.

[Gepubliceerd in De leeswolf]