Van Poesjkin tot Poetin en snel terug

Voor wie geïnteresseerd is in het Rusland van de eenentwintigste eeuw, voor wie zijn beeld wil aanscherpen van de cultuurhistorische context waarin Pussy Riot een punkgebed hield in de Christus Verlosserskathedraal van Moskou, de kunstenaar Pjotr Pavlenski uit protest tegen de politieke onverschilligheid van zijn landgenoten zijn scrotum aan het plaveisel van het Rode Plein nagelde, en Aleksej Navalny van anticorruptieblogger uitgroeide tot een voor het Kremlin te duchten oppositieleider, kunnen de in deze bundel opgenomen essays erg verhelderend zijn. Misschien nog wel meer verhelderend dan alle berichten die hierover in onze traditionele media zijn verschenen bij elkaar – ook al is Kirill Medvedev niet de spreekbuis van Pussy Riot of Pavlenski, en al helemaal niet van Navalny. Ook als dichter vertegenwoordigt Medvedev alleen zichzelf, maar met name zijn Amerikaanse critici brengen hem graag in verband met de cultschrijver Charles Bukowski:

his poetry recalls the colloquial free verse of Grace Paley, Frank O’Hara, and Charles Bukowski

– Robert P. Baird, newyorker.com

Mr. Medvedev’s unrhymed, come-as-you-are poems (he is a translator of Charles Bukowski) reject romanticism
of any sort.

– Dwight Garner, nytimes.com

What Medvedev has in common with Bukowski is an absence of compromise, honesty (…), and a disdain for
the various fine clothes and perfumes that poems are sometimes made to wear.

– Joe Linker, joelinker.wordpress.com

Ondanks de markante verschillen in levensstijl en denken (tegenover het gezuip van Bukowski staat het politieke engagement van Medvedev) is de vergelijking tussen beiden niet vergezocht; niet alleen is Medvedev de eerste Russische vertaler van Bukowski, hij werkt deze vergelijking ook zelf in de hand:

vertalen is volgens mij
alleen de moeite waard
als je volledig
kunt versmelten
met de schrijver
onder iedere regel
je eigen naam plaatsen
zijn schreeuw
opvangen en versterken
dat had ik bijvoorbeeld
bij het vertalen van
een amerikaan
een zekere charles bukowski

[…]

Na een voordracht tijdens een poëziewedstrijd in Rome wandelde ik eens volmaakt gelukkig door de stad, als een beroemde gastartiest, voor de ene helft Jevtoesjenko en voor de andere helft Bukowski, als een vip (en tegelijkertijd als een kind), met een enorme fles bier in de hand die mijn reisgezel (een Zwitserse dichteres) in ontsteltenis bracht.

Stilistisch hebben Medvedev en Bukowski veel met elkaar gemeen. Het valt te vermoeden dat Medvedevs ervaring als vertaler van Bukowski hem heeft aangemoedigd Russische poëzie in het vrije vers te gaan schrijven: gedichten zonder rijmschema, regelmatige strofebouw of vast metrum.

In de jaren negentig werd verlibr (afgeleid van het Franse ‘vers libre’) in Rusland een van de meest verspreide dichtvormen, met name dankzij niet-professionele schrijvers. Russische literatuurhistorici verklaren het succes van het vrije vers door erop te wijzen dat het ‘uiterst geschikt is voor “onwillekeurige”, intieme poëtische expressie, voor de “registratie” van gedachten en gevoelens’. Bij Kirill Medvedev, aldus dezelfde literatuurhistorici, ‘sluit het vrije vers aan bij het streven om “de voorbijglijdende realiteit” vast te leggen’. Hijzelf ziet poëzie als ‘de maximale talige expressiviteit van een authentieke manier van kijken’.Veel Russische lezers, voor wie rijm en elegantie de basiskenmerken van poëzie uitmaken, halen daarbij hun schouders op. Sommigen vinden Medvedev een zeikdichter of helemaal géén dichter.

Het klopt dat de verzen van Medvedev in puristisch opzicht veel te wensen overlaten: zijn interpunctie en hoofdlettergebruik zijn in hoge mate inconsequent en idiosyncratisch (zijn Amerikaanse vertalers merkten op dat hoe ouder hij wordt, hoe meer hoofdletters hij gebruikt). Meer in het algemeen lijkt hij een broertje dood te hebben aan eindredactie. De poëtische expressie van Medvedev is rauw, direct, bijwijlen absurd of grappig, en altijd radicaal oprecht – in die mate dat hij het niet altijd nodig vindt achteraf aan het licht gekomen fouten te corrigeren.

In 2011 verscheen een Nederlandse vertaling van een selectie gedichten van Bukowski. In een interview met de Volkskrant legt de vertaler, Peter Verstegen, uit dat het vertalen van Bukowski technisch niet zoveel voorstelt, maar dat je als vertaler moet oppassen dat je de gedichten niet mooier maakt dan ze eigenlijk zijn. Ook kan je ‘het verkloten door de toon van de dichter pretentieuzer en wijsneuziger te maken’. Hoewel niemand Medvedev een gebrek aan pretentie en wijsneuzigheid zal aanwrijven, heb ik deze waarschuwingen ter harte genomen.

Conform zijn Manifest over het auteursrecht is de betrok-kenheid van Medvedev bij de totstandkoming van deze uitgave tot een absoluut minimum beperkt. Een enkele maal heb ik contact met hem gezocht met het verzoek mij de tekst van een op het internet onvindbaar gedicht te bezorgen. Dit heeft hij vriendelijk gedaan, zonder vragen te stellen. Qua samenstelling volgt deze bundel gedichten, essays en acties, die rechtstreeks uit het Russisch werden vertaald, de bij Ugly Duckling Presse en n+1 verschenen uitgave It’s No Good (Brooklyn, 2012). Net als in die publicatie zijn enkele bijzonder volumineuze essays van Kirill Medvedev in deze bundel terechtgekomen in ingekorte vorm. De eindnoten zijn van de hand van Medvedevs Amerikaanse vertalers of van mijn hand, tenzij anders vermeld.

Tot slot wil ik Frank Keizer, Eva Parton en Maarten Horeman bedanken. En een Rus wiens naam ik niet noem, omdat hij in zijn post-Sovjetparanoia gelooft dat de FSB hem dood zal schieten voor zijn hulp bij het oplossen van enkele vertaalproblemen.

Pieter Boulogne, Leuven, januari 2014

Kirill Medvedev. Alles is slecht. Leesmagazijn. 314 p. ISBN 978-94-91717-09-3. € 19,95. Vertaling uit het Russisch door Pieter Boulogne. Met een inleiding door Keith Gessen, vertaald uit het Engels door Menno Grootveld. Eindredactie door Frank Keizer. Omslag ontworpen door Connie Nijman. 

‘Inspirerend’ – Arjen van Veelen, NRC Handelsblad

‘Wie Rusland beter wil proberen te begrijpen moet zeker Alles is slecht lezen.’ – Wim Brands, VPRO

‘Ontwapenend alledaags’ – Jeroen Zuallaert, Knack